Bireysel Emeklilik Sistemi, kişilerin aktif çalışma yaşamları süresince yaptıkları tasarrufları uzun vadeli yatırıma yönlendirerek emeklilik dönemlerinde, yaşam standartlarını koruyabilecekleri bir gelir elde etmelerini sağlayan özel bir emeklilik sistemidir. Kişiler bu sisteme gönüllü katılarak, sosyal güvenlik sisteminin sağladığı emeklilik gelirine ek bir gelir sağlayabilmektedir.
Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu 28 Mart 2001 tarihinde kabul edilmiş, 7 Nisan 2001 tarih ve 24366 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Kanun, yayımı tarihinden 6 ay sonra 7 Ekim 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 27 Ekim 2003 tarihinde ilk emeklilik planlarının tasdiki ile emeklilik şirketleri faaliyete başlamıştır.
Bireysel Emeklilik Sistemi'nin amaçları özetle şu şekilde sıralanabilir:
- - Bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesi ile emeklilik döneminde ek bir gelir sağlanarak refah düzeylerinin yükseltmek,
- - Ekonomiye uzun vadeli kaynak yaratmak,
- - İstihdamı artırmak,
- - Ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmak
Hayır. Sistem gönüllü katılım esasına dayalı bir sistemdir.
Fiil ehliyetine sahip herkes Sosyal Güvenlik Kurumu'na bağlı olsa da, olmasa da sisteme dahil olabilir.
Bireysel Emeklilik Sistemi; katkı paylarının/tasarrufların toplanması, değerlendirilmesi ve kişiye toplu para ya da maaş ödenmesi esasına dayanmaktadır. Bu sistem, Sosyal Güvenlik Kurumu’nda mevcut olan sağlık hizmetleri veya diğer hizmetleri sunmamaktadır.
Hayır. Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan kaynaklanan haklar devam edecektir. Bu arada Bireysel Emeklilik Sistemi’ne katkı payı ödeyerek ikinci bir emeklilik geliri elde etmek mümkündür.
Bireysel Emeklilik Sistemi'ne giren katılımcının Sosyal Güvenlik Kurumu'ndan çıkması söz konusu değildir. Bireysel Emeklilik Sistemi, zorunlu sosyal güvenlik sisteminin alternatifi değil, tamamlayıcısıdır.
Katılımcıların Bireysel Emeklilik Sistemi’nde geçirdikleri süreyle, sosyal güvenlik sisteminde geçirdiği sürenin ilişkisi bulunmamaktadır. Sosyal Güvenlik Kurumu’ndaki emeklilik hakları, bireysel emeklilik hesabına aktarılamaz.
Şirketlerin emeklilik faaliyetleri Hazine Müsteşarlığı’nın; şirketin fonlarına, portföy yöneticilerine ve saklayıcılara ilişkin hesap ve işlemleri Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK) denetimine tabidir. Şirketin yılsonu mali tabloları bağımsız denetim kuruluşları tarafından denetlenirken fonların hesap ve işlemleri ayrıca yılda en az bir defa bağımsız dış denetime tabidir.
Bireysel Emeklilik Sistemi'nin güvenli ve etkin biçimde işletilmesini sağlamak, katılımcıların hak ve menfaatlerini korumak amacıyla emeklilik şirketlerinin faaliyetleri Hazine Müsteşarlığı'nın günlük gözetim ve denetimine tabidir. Hazine Müsteşarlığı bu görevin yürütülmesini teminen Emeklilik Gözetim Merkezi’ni görevlendirmiştir.
Bireysel Emeklilik Sistemi'nde ödenen katkı paylarıyla alınan emeklilik yatırım fonu varlıkları Takasbank'ta saklanmaktadır. Emeklilik şirketi varlıkları ile emeklilik yatırım fonu varlıkları ayrıdır. 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu 17. maddesi uyarınca fon malvarlığı rehnedilemez, portföye ilişkin olarak yapılan işlemler haricinde teminat gösterilemez, üçüncü şahıslar tarafından haczettirilemez ve iflas masasına dahil edilemez. Aynı Kanun’un 14. maddesinde şirketin mali bünyesinin, katılımcıların hak ve menfaatlerini tehlikeye sokabilecek düzeyde zayıfladığının ve şirketin mali durumunun düzeltilmesine imkan bulunmadığının tespit edilmesi halinde Hazine Müsteşarlığı’nın bağlı olduğu bakanlık tarafından uygulanabilecek muhtemel yaptırımlar belirtilmiştir.
Hayır, Bireysel Emeklilik Sistemi’nde vefat teminatı bulunmamaktadır. Ancak katılımcının sözleşme süresi içinde vefat etmesi durumunda, birikimleri ve devlet katkısı ve getirilerinin tümü, varsa emeklilik sözleşmesinde belirtilen lehdarlara ya da kanuni varislerine ödenir.
Bireysel Emeklilik Sistemi, uzun vadeli bir yatırım ve tasarruf sistemidir. 29 Ağustos 2012 tarihinden itibaren stopaj kesintisi getiri üzerinden yapılsa da, sistemden erken ayrılma durumunda, emeklilik hakkı kazanarak ayrılma durumuyla karşılaştırıldığında daha yüksek oranda stopaj kesintisi uygulanmaktadır. Bununla birlikte, devlet katkı sistemi dahilinde, katılımcıların hesaplarına aktarılacak devlet katkısı ve getirisinin tamamına hak kazanmak, vefat ve maluliyet durumları dışında ancak emeklilik hakkı kazanmakla mümkün olabilecektir.
Ayrıca sözleşme kapsamında öngörülmüşse, 10 yıldan önce sistemden ayrılma durumunda katılımcının birikimlerinden giriş aidatının ertelenmiş bölümü indirilebilecektir.
Bireysel Emeklilik Sistemi’ne yatırılan katkı payları katılımcıların tercih ettiği emeklilik yatırım fonlarında değerlendirilmektedir. Bu fonlar türlerine göre; hisse senedi, devlet tahvili, kıymetli madenler vb. içermektedir. Tercih edilen fonların içerdikleri varlıkların kazanç ya da kayıpları katılımcıların birikimlerini belirlemektedir. Örneğin, hisse senedi ağırlıklı bir emeklilik fonuna yatırım yapılması ve borsanın değer kaybetmesi durumunda, katılımcıların fonları da portföylerinde yer alan hisse senetlerine bağlı olarak değer kaybedebilir. Bu da katılımcıların birikimlerine yansır. Ancak alınacak riski belirlemek her zaman katılımcıların elindedir. Katılımcılar güvenli yatırım için daha az getiriye razı olup daha az risk içeren fonlara ağırlık verebilir veya daha fazla risk alarak daha fazla getiri sağlama ihtimali olan fonları seçebilir. Ayrıca katılımcılar fon dağılımı değişikliği hakkını kullanarak birikimlerinin dahil olduğu fonları değiştirebilirler.
Emeklilik sözleşmesi, emeklilik şirketi tarafından reddedilmediği sürece, varsa blokaj süresi tamamlandıktan sonra katkı payı olarak yapılan ilk ödemenin şirket hesaplarına nakden intikal ettiği tarihte yürürlüğe girer.
Bireysel Emeklilik Sistemi'nde giriş tarihinden itibaren en az 10 yıl sistemde bulunmak ve 56 yaşını tamamlamak koşulu ile emekliliğe hak kazanılabilmektedir.
Emeklilik sözleşmesinin yürürlük tarihi, katılımcının bireysel emeklilik sistemine giriş tarihi olarak kabul edilir. Katılımcının yürürlükte birden fazla sözleşmesi olması durumunda, en eski tarihli sözleşmesinin yürürlük tarihi sisteme giriş tarihi olarak alınır.
Evet, sonlandırılan sözleşmeden kaynaklanan sistemde geçirilen süre kaybedilir. Sisteme giriş tarihi, halen yürürlükte olan en eski sözleşmeye göre değiştirilir.
Mevzuat kapsamında tanımlı bir asgari katkı payı uygulaması bulunmamaktadır. Bununla birlikte, dahil olunan plan kapsamında belirli bir tutarda katkı payı ödemesi öngörülebilir.
Hayır, sistemden emeklilik hakkını kazanabilmek için sistemde 10 yıl bulunmak ve 56 yaşını tamamlamak dışında bir koşul bulunmamaktadır.
Ödenen katkı payları, şirket hesaplarına intikalini takip eden en geç ikinci iş gününde katılımcı veya varsa sponsor kuruluş tarafından belirlenen fonlar için gerekli talimatlar verilerek yatırıma yönlendirilmektedir.
Şirket, ilgili bankalar ile sözleşmesi kapsamında bir blokaj süresi tanımlayarak ödemelerin blokaj süresi sonunda katkı payı olarak şirket hesaplarına intikali koşulunu koyabilmektedir. Bu koşulun olması durumunda, ödenen katkı payı, ilgili blokaj süresi sonunda yatırıma yönlendirilmektedir. Şirketlerin blokaj süreleri, bankalarla yapmış oldukları sözleşmelere göre farklılık gösterebilmektedir.
Katılımcı, dilediği her zaman bireysel emeklilik hesabına düzenli katkı payı dışında da ödeme yapabilmektedir.
Katılımcıların ödeyecekleri katkı payları emeklilik şirketlerinin kurmuş oldukları fonlarda değerlendirilecektir. Fon portföyüne alınabilecek para ve sermaye piyasası araçları şunlardır;
- Vadeli mevduat ve katılma hesabı,
- Borçlanma araçları, repo ve ters repo işlemleri ile ortaklık payları,
- Kıymetli madenler, kıymetli madenlere ve gayrimenkule dayalı varlıklar,
- Türev araç işlemleri ile varantlar,
- Takasbank para piyasası işlemleri,
- Yatırım fonu katılma payları,
- Borsalarda gerçekleştirilen türev araç işlemlerinin nakit teminatları ve primleri,
- Kira sertifikaları,
- Kurulca belirlenen diğer yatırım araçları.
Emeklilik şirketleri, alternatif yatırım araçlarına yönelik tercihte bulunan katılımcılar için fon kurabilir ve bu katılımcılara uygun şekilde plan oluşturabilir. Yatırım tercihlerinize uygun emeklilik yatırım fonu ve emeklilik planı seçimi konusunda emeklilik şirketleri ile irtibata geçebilirsiniz. Emeklilik yatırım fonlarının içerdiği varlıklara ilişkin bilgiye, emeklilik şirketlerinin WEB sitelerinde yer alan fon içtüzük ve izahnamelerinden ulaşabilirsiniz.
Herhangi bir fon tercihinde bulunmayan katılımcılara plan kapsamında belirlenmiş standart fon sunulabilir. Standart fon olarak tanımlanan fon portföyünün;
- Asgari yüzde altmışı, Hazine Müsteşarlığınca (“Müsteşarlık”) ihraç edilen Türk Lirası cinsinden borçlanma araçlarında, gelir ortaklığı senetlerinde veya kira sertifikalarında,
- Azami yüzde kırkı, Türk Lirası cinsinden mevduatta, katılma hesabında, ters repoda, Takasbank para piyasası işlemlerinde, borsada işlem görmesi kaydıyla bankalar veya yatırım yapılabilir seviyede derecelendirme notuna sahip olan diğer ihraççılar tarafından ihraç edilen borçlanma araçlarında, Kurul kaydında bulunan kira sertifikalarında ya da İMKB 100 endeksindeki veya İMKB katılım endeksindeki hisse senetlerinde yatırıma yönlendirilir.
- Hisse senetlerinde değerlendirilecek tutar fon portföyünün yüzde otuzunu aşamaz. Ters repo ve Takasbank para piyasasında değerlendirilecek tutar fon portföyünün yüzde ikisini aşamaz. Müsteşarlıkça yapılanlar hariç, tek bir ihraççı tarafından ihraç edilen borçlanma araçlarına ve kira sertifikalarına fon portföyünün yüzde onundan fazlası yatırılamaz.
Evet. Katkı payını katılımcı adına katılımcı dışında birisi de ödeyebilir.
Katkı payları sözleşmelerde belirtilen ödeme araçları ile yapılabilir. Banka şubesine verilen hesaptan otomatik ödeme talimatı, kredi kartı gibi araçlar sıklıkla kullanılmaktadır.
Bireysel emeklilik hesabındaki birikimin ve ödenen katkı paylarının fonlar arasındaki dağılım oranları veya tutarları, bir yılda azami altı kez değiştirilebilir.
Bireysel emeklilik aracılarının giriş aidatı ve katkı payı tahsil etme yetkileri bulunmamaktadır.
Evet. Emeklilik sözleşmesi süresi içinde katkı payı tutarı ve ödeme dönemi değiştirilebilir.
Emeklilik sözleşmesine göre ödenmesi öngörülen katkı paylarının vadesinde ödenmesi esastır. Ancak, emeklilik sözleşmesi süresi içinde katkı payı ödenmesine ara verilebilir.
Vadesinde ödenmeyen katkı payının ödeme tarihini müteakip üç ay içinde, ilgili hesaba herhangi bir ödeme yapılmaması durumunda, ara verme süresi boyunca katılımcının birikiminden, ara verilen her tam ay için iki Türk Lirasını aşmayacak şekilde ek yönetim gideri kesintisi yapılabilir.
Bir yıldan fazla ödemeye ara verme durumunda, emeklilik planında belirtilmek kaydıyla bireysel emeklilik hesabına ilişkin olarak emeklilik gözetim merkezine şirket tarafından ödenen sabit giderler, katılımcının birikiminden indirilebilir.
Katkı payı ödemeye ara verilmesi halinde de birikimler; katılımcının seçmiş olduğu emeklilik yatırım fonlarında değerlendirilmeye devam eder.